دەما بەحس ل ئەورۆپیان دکەین مەرەم فەیلەسوفن نە تشتەک دی

2979 جار خوێندراوەتەوە

ھە ر مللەتەک چاخێن جودا جوادا لسەر ژیانا  واندا دا دەربازبوونە، دەما ئەم بەحس ل گەلێن ئەورۆپا دکەین ئارمانج و  مەبەست ژ فەیلەسوف و ڕوشەنفکر و خەباتکارێن وان یێن ھزری دکەین،  بنێرە چاخێ ناڤین ژ ھەمو ئالیەکێ ژیانێڤە کەفتبو ژێر دەسھھلاتا(دێران)ڤە  ، لەوران جڤاکا ئەورۆپی ب تەڤاھی مژولی ئول بون، ھەر وەکێ چاوان د کەڤن دا گەلێ کورد کەفتبوو بن بریارێن شاش یێن ھند ئولدارداران بۆ بەرژەوەندیا خۆ بکار دئینا، و لسەر ناڤێ ئول جڤاکا کورد دگوتن زارۆیێن خۆ وان رەشرەشکا ھون بخۆینن بەحس ژ پەرتوکێن قوتابخانێ بوون دێ بنە کافر؟!، کەواتە عیلم و زانست و زانین ھنداکر، و ھە ر مللەتەکێ زانست و مەعریفە ھندابوو ئەو مللەتە بخۆ ھندا دبیت  لەومان ژی لسەر ناڤێ ئول گەلێ کورد ژی دھات چەوساندن، ل ئەورۆپا ژی ڕابەرێن ئولی خۆ ب زاناو فەیلەسوف و یاساناسێن  ڕومانی ددان زانین، لەومان ڤان کەسان ب توندی  شەر دژی بیرمەندا و زاناو فەیلەسوفان دکرن وب توندی سزادان.
لێ چەرخێ "  رێنیسانسێ " دەرکەفت مەیدانێ ئەو ژی ل  "ئیتالیا  " دەرکەت،  کو سەدێ جاردا بو تا سەد سالا شازدان بخۆ دگریت، دورا ئەڤ پێلا سەرھەلدانی ل ھە مو ئەروپا ڤەگرت  ، چما چەرخێ رنیسانسێ ل ئیتالیا دەست پێکر؟، ژبەرکو  پرانی لێگولەرو زاناو بیرمەند ھاتبون ئیتالیایێ،  د سەد سالا جاردان دگەل خۆ ژی کلتورو دەست نڤیسێن " گرێکی و رومانی "  دگەلخوە ئانی بون،  بزاڤەک مەزن ھات کرن د ئالیێ زانستدا کو ئەڤ کلتورە لسەر بنگەھا ڤژاندنا زانست و زانینی و لێکولینکرن لسەر وان زانستان و شورەشا ھزریژی ل ئیتالیا ل " نیمچە دورگەیا ئیتالیایێ " دەست پێکر،  ژ کلتورێ کلاسیکێ (رومانسیا، و  گرێگیا )لسەر زانستی ئەدەب و ھونەرو فەلسەفە و ھندەک ئەنجام ھاتن گرتن، و ئەڤ ئەنجامە کەفتن د مەیدانێ دا پشتی وێیەکێ  شورەشەک ھزری کەت مەیدانێدا، ل تەڤاھی ئەورۆپا بەلاڤبوو وەک مەسەری ئاماژە پێدای ل سەدێ سالا جاردا ل ئیتالیا دەست پێکر،  دوورا چەقێن خوە ھاڤێت (ئنگلیستان، فرەنسا ، ئەلمانیا و ھولەندا) و  ھە مو ئەورۆپا ڤەگرت. 
ئەس دخازم بێژم مە وەک تاکێن گەلێ کورد ڕوژا ھندێ بسەرڤەچو ژبەر( پارت ،و کەسێن سەر ناڤێ ئۆلو)چڤاکی  بو بەرژەوەندیێن خوە و تا بێژی  ئولیژی  بو بەرژەوەندیا تاکەکەسی بکارتینن، و  بێ دەنگبین ئێدی دەمێ بکار ئانینا قەلەمە .
لەوران  دخازم بێژم ئەم جاف ل کی بکەین یێن ئەورۆپا و دەولەتێن پێشکەفتی؟  بگشتی  دەما ئەم بەحس ژ وان دەولەتا دکەین مەبەستامە کەسێن " پورن و پورن ستار"نینن، مەبەستامە ھند خال نینن کو دناڤا سیستەمێ  دەولەتێن پێشکەفتی بجھ بووی وەک دەولەتێن ئەورۆپی؟ کو ھە ر تشت ئازادە، حەتا بێژی مرۆڤ ژ کەڤانێ مرۆڤبوونا خۆ دەرکەڤیت،  مەبەستامە ئەم وەکی گەلێ کورد جاڤ مینا ڤان فەیلەسوفان بکەن،  ئەوژی کەسانێن مینا (گالیلو، کوپر نیکوس،) د وارێن زانستی فەلەکیدا ، (گلبرت) دزانستێ ئەلەکتریک و موکناتیزیدا (ھارڤی )،  و وەکی فەیلەسوفێ مەزن( فرانسیس بیکو) بیکو پرۆژەیێن خوە ھە بون وەک (فەلسەفە ، یاسا دیروک) حەتا  بێژی "جون لوک " کو بیرمەندەکێ ئنگلزی بوو گەلەک مفا "ژبیکونی "  دیتن یان فەیلەسوڤێ ئنگلیزی (توماس ھوبز) ، ھوبزێ  ئنگلیزی دزانستی ماتماتیک  و فیزیایدا خەبات کر و، پرۆژەیەکی دانا و ھوبز ھەڤالێ فەیلەسوفێ فرەنسی بو "گاسندی " کو گاسن دی ژی دوارێ ئاسانکرن  و بەلاڤکرنا زانست و مەعریفێ دا کارکر ، د ئالیەکێ دندا (کوپرنیکوس ، گلیبر ، گالیلو ، ھارڤی) و ڤان  فەیلەسوفان و گەلک فەیلەسوفێن دن ڕولەگێ گرنگ ھە بو د پێش داچوونا زانست و زانینێدا دیسان وان باندور لسەر تەڤاھیا چڤاکیدا کربوو بکورتی زانایێن چەرخێ نوبوون ..
ئێدی دخوازم بێژم ھێزا قەلەم کەتە سەرخەت،  تاکێن  کورد پێویستی خزمەت کرنەکا نویە ژ چاخێ نو ، ئێدی پێتڤی ب وان بوچوونا ناکەت کو ژبەر حزبان یان ژبەر کەسێن ئولی بخۆ بکار تینن سەدەما عەقل و زانست و زانینێ یە، سەردەما کەڤن نەما چەرخ و دەمەک نو دەرکەت مەیدانێ و  ھێزا قەلەم کەت سەرخەت .