شورەشا هزری ل ڕۆژئاڤا

3451 جار خوێندراوەتەوە

لسەر واتە و تێگەھی چاخێ ڕوشەنگێریێ پر دیتنێن جودا ھەنە، چاخێ ڕوشەنگێری ب فەرەنسی Siecle  Des LLumieres ئەڤ زاراڤەیە د سەد سالا ھەژداندا د فەلسەفەیا ئەوڕوپیدا دەست نیشانکرندکەت، بەلاڤبوونا جاخێ عەقلانیەتێ تێ دیتن، دیسان ئەڤ بزاڤە بەرەڤانیێ ژ عەقلانیەتێ و بیروباوەرێن ئەخلاقی و زانین و زانستێ دکەت و  ئەلتەرناتیڤە بو مژارێن ئول و قەبیلان، (رینیە دیکارت) د ناڤبەرا سالێن ١٥٩٦-١٦٥٠/زدا، ئەڤ زاراڤە ب واتەیا ڕوناھیێ و دور ژ واتەیا ئول تێ بکار ئانین، وەک تێ زانین (کلێساو،  کەنیسە ) ل ڕۆژئاڤا بریارێن جارەنڤیسی ساز د دەستێن واندابون ژبۆ جڤاک،  ژبەر وێژی "دیکارت " د پەرتوکا خوەیا بناڤێ بیرو باوەرێن فەلسەفەیی( مبادی الفلسفە)دبێژیت خودانێ مەعریفەتێ خودایێ مەزن بانگا مەدبەت کو بەر ب ڕوناھیا خوەزایڤە بچین.

شورەش و گورانکاریێن عەقلانی پێویستی پێشەنگایە ئەڤ پێشەنگ لسەر بنەمایەکێ عەقل و زانست و بیرمەندیێ خەبات بکەن بو جڤاکو ملەتان.

لسەر ڤی مژارێ گرنگترین فەیلەسوفێن چاخێ ڕوشەنگیریێ کو بزاڤەک عەقلانی ڕوشەنگیری پێشانی ملەتان و گەلاندا وەکە (ڤولتێر ، جان جاک ڕوسو ، دیڤید ھیوم)هتد..

ئەڤ فەیلەسوفە بەرامبەر سازیێن ئول سیستەمێ چەوساندنی دەما کو زانا عەقلمەند ل ھەمبەری دەسھەلاتا سیاسی و ئول بەرخوەبدەن، مەجبور دمینن ھند جاران کوچبەر ببێن لەومان فەیلەسوفێن فەرەنسایی کوجبەری  ئنگلیستانێبون،  ھەڤدەم دەما کوجبەریێدا بۆ ئنگلیستانێ ڕەشا ئازادیێ و رادەربرینی بردژواربو ل ئنگلیستانێ ژی، لێ جارەک دن عەقل مەندو شورەشگێرو سەرکێێشێن عەقلانیەتێ  ڤەگەریان فەرەنسایێ و بتونترین شێوە ل ھەمبری دەسھەلاتا کو ھاتی رەھاکرن ڕاوەستیان، دەسھەلاتا دێرو کەنیسا و بنەمالا کو ناڤدارترین دەسھەلات بون ژبوی زولم و زوریێ، دژی گەل بکەن، لێ شورەشەک چێبو ب ناڤێ شورەشا کەد کارێن فەرەنسایی،  فەیلەسوفێ مەزن (جون لوک) کاریگەریەک مەزن ھەبوو لسەر شورەشا فەرەنسایێدا، ل گوری فکرکرنا "لوک " خودان و ھند بنەمایێن عەقلانی و خوازایی د عەقلێ مروڤانداھەیە، واتەیا خوە مرۆڤ بۆ بونەوەرەک عەقلانیە، ئەڤ یەکە وەک بنەمایەک د فەلسەفا ڕوشەنگیریدا یا فەرەنسا ھەبوو، زولم و زوریا جینا لویسان برجوازان ئەروستوکراتان ل گەلێ ھەژار کری، ئێدی ھەمی سینور دەربازکرن ژ ئەنجامێن چەند ڕۆژێن ڕەش و تاری گرتن و برسیکرنێ کوشتنی و تالانکرنی،  لێ سوبەیەکا گەش و خوەش پێشیا جڤاکا فەرەنساب و ل ١٤مەھا یولیو یا سالا ١٧٨٩، شورەشگێر رابون سەرخوە ھێرشی زیادانا "باستیلکر" ، وشورەشگێران  ھێرشی سەر چەکو جەبل خانەیێن دەسھەلاتا لویسێ شازدێ کرن و شورەش ب سەر کەفت.

ل گوری من  پێویستە دەسھەلاتا باشور بزانیت چ شورەش ژوی شورەشی گرانتر نینە ئەوژی شورەشا برسیاسیە، ژبەرکو دەسھەلاتا باشورێ وەلات تەڤ سینور بەزاندن،  ب تایبەت چینا فەرمانبەران کو دەسھەلاتا باشورێ کوردستانی برسیکریە و بێ نان ھێلا،؟! د ھە مان دەماتەڤ سینورێن بێویژدانیێ بەزاندن ب تەڤ واتایا پەیڤی زولم و زوری و بێ وژدانی خستیە ناڤا تەڤاھی تەخوچینێن جڤاکا باشوردا،  لەوران ئیرو گەل نەرابە سوبێ وێ رابە رابون ژی دی تەڤ پەیکەرێن ھاتیە چاندن د مێژیێ گەنج و لاو و مامۆستاندا یێن نەتەوەیی و دەولەت بوونێ شورەشگێریێ دناڤا  تەڤاھی تەخوچینێن جڤاکا کورد وی بێن بەر حەتافکرن و سەرێ زولمێ وێ بێت ناڤبرن.