فۆتۆ:
2019-01-22
969 جار خوێندراوەتەوە
د ناڤا سه‌دسالا ٢٠ێ دا، پشتی حکومه‌تا باشوورێ کوردستانێ کو شێخ مه‌حموود به‌رز‌نجی ل سلێمانیێ راگەهاند، کۆمارا کوردستانێ یا مه‌هابادێ د وارێ ده‌وله‌تبووینێ ده ژ بۆ کوردان ئەزموونا دووەمینە. لێ به‌لێ، هەژمارەک وه‌لاتان ژ بۆ به‌رژه‌وه‌ندیێن خوه کۆمارا مه‌هابادێ هەرفاندن. د ۲۲ێ چله‌یا سالا ١٩٤٦ێ دا، ب ئالیکاریا یه‌کیتیا سۆڤیه‌تێ، ل مه‌یدانا چوارچرا یا مه‌هابادێ، کۆمارا مه‌هابادێ ژ ئالیێ قازی محه‌مه‌د ڤه هاته راگەهاندن.
د داویا سالا ١٩٤٥ێ دا، ده‌ستهلاتا ته‌هرانێ ل ئازه‌ربایجانێ کۆنترۆلا خوه وندا کر، له‌شکه‌رێن گرێدایی پارتیا ده‌مۆکراتیک یا ئازه‌ربایجانێ له‌شکه‌رێن ئیرانێ ژ ئازه‌ربایجانێ ده‌رخستن. پشتی ڤێ ده‌رخستنێ حکومه‌تا نه‌ته‌وه‌یی یا ئازه‌ربایجانێ کۆنترۆلا خوه ل هه‌موو ڕۆژهلاتێ ئازه‌ربایجانێ کر. د ڤێ ڕه‌وشێ ده قازی محه‌مه‌د ژی ل ڕۆژئاڤایێ ئازه‌ربایجانێ سه‌رخوه‌بوونا خوه راگەهاند. حکومه‌ته‌که ۱۳ وەزیری هاته ئاڤا کرن و د ۲۲ێ چله‌یا ١٩٤٦ێ ده ب سه‌رۆککۆماریا قازی محه‌مه‌د ل مەهاباد، بۆکان، نه‌خه‌ده، شنۆ کۆمارا کوردستانێ هاته ئاڤا کرن. پارتیا ده‌مۆکراتیک یا ئازه‌ربایجانێ نه‌دخواست بێی وان کورد سه‌رخوه‌بوونا خوه رابگەهینن و ژ به‌ر ڤێ قازی محه‌مه‌د ژ ئالیێ پارتیا ده‌مۆکراتیک یا ئازه‌ربایجانێ ڤە هاته ڤه‌خواندن ژ بۆ کو ژێڕه بێژن، هوون دکارن حکومه‌ته‌که هه‌رێمی یا گرێدایی وان ئاڤا بکن. لێ ژ بۆ کو سۆڤیه‌تان ئالیکاری دا قازی محەمەد، ئازەری مه‌جبوور مان هه‌بوونا کوردان یا خوه‌سه‌ر قه‌بوول بکن.
۱۳ وه‌زیرێن کو د کۆمارا مه‌هابادێ ده جهگرتن، پشتی ده‌مه‌کێ ده‌ستوورا بنگه‌هین یا کۆمارێ زه‌لال کرن. هه‌ر چقاس کۆمارا مه‌هابادێ هه‌تا ده‌مه‌که کن به‌رده‌وام کر ژی، لێ د وێ ده‌مێ ده بوو ناڤه‌ندا سیاسه‌ت و ڕۆناهیێ. کۆمارا کو ل مه‌هابادێ هاته سازکرن، ئالا نه‌ته‌وی یا کوردستانێ هلدا و ئارتێشا کوردستانێ هاتە ئاڤاکرن. حکومه‌تا کۆمارێ هه‌روها ڕێخستنێن ئابۆری، جڤاکی، وێژه‌یی، هونه‌ری و له‌شکه‌ری ژی ساز کر. ڕۆژنامه و کۆڤار ده‌رکه‌تن. سیسته‌ما برێڤه‌بەریا کۆمارێ ژی هاته سازکرن. هه‌ول هاته دایین کو سیسته‌ما په‌روه‌رده و زمان وه‌ره پێشخستن. زمانێ کوردی ب فه‌رمی هاته په‌ژراندن. شانۆیا کورد هاته سازکرن. ژ بۆ ژن ژ ئالیێ سیاسی و جڤاکی ده پێشبکه‌ڤن، د ١٤ێ ئادارێ ده، یه‌کیتیا ژنێن کوردستانێ هاته سازکرن. ژنا قازی محه‌مه‌د، مینا قازی د خه‌باتێن ژنان ده، ڕۆله‌که ئاکتیڤ دیت. هه‌روها هه‌ول هاته دایین کو تێکلیێن دیپلۆماسی ژی وه‌رن خورتکرن. ب کورتاهی، هه‌رچه‌ند ته‌مه‌نێ کۆمارا مه‌هابادێ کێم به ژی، مه‌هاباد د وێ ده‌مێ ده بوو ناڤه‌ندا سیاسه‌ت و ڕه‌وشه‌نبیریێ.
پشتی راگەهاندنا کۆمارێ، یه‌کیتیا سۆڤیه‌تێ پشتگیریا کو ددا قازی محه‌مه‌د پاشڤه کشاند و د ١٦ێ مژدارا سالا ١٩٤٦ێ دا، هێزێن ئارتێشا ئیرانێ پایته‌ختا ئازه‌ربایجانێ ب ده‌ستخستن و به‌ر ب مه‌هابادێ ڤه مه‌شیان. هێزێن ڕه‌ژیما ئیرانێ، ب پشتگیریا بریتانیایێ، د ١٧ێ کانوونا سالا ١٩٤٦ێ دا، کۆمارا کوردستانێ یا ل مه‌هابادێ هلوه‌شاندن.
قازی محه‌مه‌د سەرۆک کۆمار، سه‌یفی قازی وه‌زیرێ پاراستنێ و برایێ وی سەدری قازی، ل مه‌یدانا چارچرا ل مه‌هابادێ د ۳۱ێ ئادارا ١٩٤٧ێ دا هاتن بدارڤەکرن.
سەرۆک کۆمار، سەرۆک وەزیر و وەزیرێن کۆمارا کوردستانێ
سه‌رۆککۆمار: قازی محه‌مه‌د
سه‌رۆکوه‌زیر: حاجی بابا شێخ
وه‌زیرێ ناڤخوه: محەمەد ئه‌مین موعینی
وه‌زیرێ دارایێ: ئه‌حمه‌د ئیلاهی
وه‌زیرێ شه‌ر و پاراستنێ: سه‌یفی قازی
وه‌زیرێ ده‌رڤه: عەبدولرەحمان ئیلخانیزاده
وه‌زیرێ ڕێیان: ئیسماعیل ئیلخانیزاده
وه‌زیرێ پۆست، ته‌له‌فۆن و ته‌له‌گراف: که‌ریم ئه‌حمه‌د‌یان
وه‌زیرێ په‌روه‌رده‌هیێ: مه‌ناف که‌ریمی
وه‌زیرێ کار : خه‌لیل خوسره‌وی
وه‌زیرێ بازرگانی: حه‌جی مسته‌فا داوودی
وه‌زیرێ ته‌ندورستیێ: سه‌یید محەمەد ئه‌یوبیان
وه‌زیرێ دادێ: مه‌لا حوسێن مه‌جدی
وه‌زیرێ چاندنیێ: مەحمود وه‌لیزاده
ل مه‌هابادێ د مه‌راسیما سازکرنا کۆمارا کوردستانێ ده، قازی محەمەد هوسا سۆند خواربوو..
" ب خوەدایێ مەزن، قورعانا کەریم، ب وەلات و ئالا خوە، ئەز سۆند دخوم، هەتا دلۆپا داویا خوینا من و هەناسەیا من یا داویێ، ب جان و مالێ خوە، د رێیا ئازادیێ و ژ بۆ ئالێن مە ل ئەسمانان پێل بدن، ئەز دێ تێبکوشم"
هـ.ج