ده‌ستانا ده‌روێشێ عه‌ڤدی و ئه‌ڤیندارییا عەدوولێ و قەهرەمانێ کوردان
فۆتۆ:
2018-12-03
1871 جار خوێندراوەتەوە
ده‌ستانا ده‌روێشێ عه‌ڤدی و ئه‌ڤیندارییا عەدوولێ ؛ مینا مه‌م و زین، سیابه‌ند و خه‌جێ ده‌ستانەکا کوردان یا هەری ناڤدارە. ده‌روێشێ ئه‌ڤدی ده‌ستانه‌ک کوردا یا نه‌ته‌وی یا ئه‌ڤینداری و قه‌هره‌مانییێ یه. ده‌ستانا ده‌روێشێ ئه‌ڤدی، نه ده‌مه‌که پر که‌ڤنه. لێ مخابن ژ به‌ر ده‌رفه‌تا نڤیساندنا کوردان تونه‌بوویه ئه‌و ژی که‌تییه بن مەترسیا ژ بیر کرنێ.
مینا کورته‌چیرۆک و ستران مایه. تێ گۆتن ۳۲ شاخێن ده‌ستانا ده‌روێشێ ئه‌ڤدی هه‌نه. د ڤردا ژ ئالیێ وێژه‌یا کوردی ب قاسی بێ شانس بووینێ، بالکێشی و ده‌وله‌مه‌ندییه‌ک ژی هه‌یه. د وێژەیا کوردان دا جورەیەک هونه‌ر هه‌یه کو د ناڤا ئه‌ده‌بییاتا گه‌لێن دن دا کێم تێ دیتن. ئه‌ڤ ژی هه‌ر چ قاس کوردان نکاریبوونه سه‌رپێهاتییێ خوه بنڤیساندانا ژی، ل شوونا ڤێ ژ خوه ڕه بابه‌ته‌کی وێژه ب تایبه‌ت ئافراندنه. ئه‌ڤ ژی هێژ ناڤ لێ نه‌هاتییه کرن. لێ مرۆڤ دکاره ژ ڤێ ڕه هه‌لبه‌ست-چیرۆک ببێژه.
کوردان سه‌رپێهاتی، بوویه‌ر، قه‌هره‌مانی و کول و که‌ده‌رێن خوه وه‌که هه‌لبه‌ست-چیرۆکان ئانینه زمان. ئانگۆ هەم ب کلام- ستران هەم ژی د ناڤدا ب ئاوایێ چیرۆک گۆتنه. وه‌ک ؛ شاهماهران، ڕوسته‌مێ زال، مه‌م و زین، سیابه‌ند و خه‌جێ، ده‌روێشێ ئه‌ڤدی، تاهر و زاهرێ، فلیتێ قوتۆ، ئه‌ڤدالێ زه‌ینێ، زه‌مبیلفرۆش، چه‌ته‌لێ ئاخێ، ئه‌مێ گۆزێ، مالا نێسر، شهێخ سه‌عیدێ کال ئووهو. دکاره بێ گۆتن کو گه‌لێن جیهانێ، ژ بۆنا کێف و شاهییێن خوه ستران گۆتنە. لێ کوردان ئێش، ده‌رد و فه‌رمانێن کو ب سه‌رێ وان دا هاتنه کرنه ستران.
ل سه‌ر ده‌روێشێ ئه‌ڤدی و عەدوولێ ل هه‌ر ئالی کوردستانێ ب ده‌هان سترانێن جور ب جور گتێن گۆتن.
ئه‌ڤ ب خوه ژی تێ واته‌یا کو ئه‌ڤ ده‌ستانه‌ک ب نرخ و نه‌ته‌وی یه. ژ وان سترانا یه‌ک ژی ده‌نگبێژێ ده‌نگ زه‌نگل و ده‌نگ زێرین، گۆر بهشت خه‌راپێتێ خاچۆ یه.
هونه‌رمه‌ندێ نه‌مر کلاما ده‌روێش و عەدوولێ واها دبێژه :
لێ لێئێ عەدوولێ…!
لێ لێ عەدوولێ! مالا باڤێ خه‌رابێ ڕۆژکا ما ئاڤێتێ هه‌لکانێ نه دووره
ئه‌رێ دبێ شه‌ڤک و شه‌مالێ ددایه به‌ژن و بالا د فیستانێ ته عەدوولێ!
ئه‌رێ به‌رفا نیسانێ دایه قوبا ڕه‌سووله
ئه‌رێ له دبه هه‌فت خوینێ مێران و مێرخاسان ل با ته‌به
تێ ڕابه ڕامووسانه‌کێ ب سه‌ر جان جه‌سه‌دێ من دا به‌رده
ئه‌رێ د به‌ردێلا هه‌فت خوینێ مێران و مێرخاسان من ڕامووسان قه‌بووله لێ لێئێ ئۆی ئۆی !
لێ لێ عەدوولێ! لێمالا باڤێ خه‌رابێ، من گۆ ناڤێ ته شێرینه دیسا هه‌فادێ گولا
له دبه بلا هه‌فت خوینێ مێران و مێرخاسان ل با ته‌به،
ئه‌زێ ب چه‌پلێ ئه‌دوولا خوه بگرم دیسانێ بره‌ڤینم
ئه‌زێ باڤێژم مالا جه‌میل ئاخا، جه‌میلێ د گوردلا
ئه‌رێ ژ سبێ هه‌تا ئێڤارێ بکن ڕه‌ف و نێچیرێ
ئه‌رێ شه‌ڤێ ئه‌مێ ڕوونن بکن ئاگرێ دارا
ئه‌رێ سه‌رێ سبێ ڕابن، بخون گۆشتێ شالوول و بلبلا.
لێ لێ عەدوولێ! ئه‌ز قه‌سەم دکم ب ناڤێ خوه‌دێ ژ به‌ر سه‌رێ ته ڕانابم
ده ئه‌ینی فه‌رمانا من ل هه‌فت ده‌وله‌تێ ئه‌جنه‌بییا ڕابه
ده بلا هه‌فت … ل سه‌رێ من لێخن، پانزده ئاگرێ مه‌نجه‌نیقا ل سه‌ر من دابن
ده بلا هه‌فت باڤ و براکێ ته ئه‌ڤدا خودێ سوووارێ هه‌سپا و زینا به
ده بلا ب شوورا و خه‌نجه‌را ل سه‌ر جان و جه‌سه‌دێ لۆ من په‌یابن
ئه‌رێ برا خووونا من و ته‌ڤ د ئاڤا به‌له‌جووکا شه‌وتی دا د ناڤا هه‌ڤوودوو دا ڕابه
ئه‌زێ قه‌سه‌م دکم ب ناڤێ خوه‌دێ، ئه‌زێ ده‌ڤێ خوه خانا گه‌رده‌نێ ژ هنارێ ڕووکێ ته به‌رنادم لێ لێ لێ ئۆی ئۆی ئۆی !
عەدوولێ دگۆ : ده نابه، نابه، نابه نابه هه‌شاشۆ نابه !
ده بلا ئاڤا خه‌ڤکێ و خێبوورێ مالا خوه‌دی شه‌وتی ل نه‌قه‌با من و ته ڕابه
ده سابوونا همکێ و هه‌مایێ، جزیری بۆتایێ، به‌غدایێ بلا ببه که‌ف و کنج ڕابه
ئه‌رێ ئه‌مێ هه‌رن به‌ر ئاڤێ د جه‌مدی، هنارێ سۆری گولی بشۆن
ئه‌رێ ئه‌زێ دکم و ناکم تو جار و توجاری که‌ف و کنجا ده‌ڤێ ته ژێ سافی نابه لۆ لۆ لۆئۆئۆ!
ل گۆر ته‌خمینا ده‌ستانا ده‌روێش و عەدوولێ به‌ری نها د سالا١٧٦٨ان دا، ل هه‌رهێما وێرانشەهرێ ل رحایێ د ده‌ما پاشایێ ملا، ته‌مر پاشا دا بوویه. ده‌روێش ژ وێرانشەهرێ، گوندێ ئۆخلاقچی یە، لاڤێ ئه‌ڤدێ ملهم و ب ئه‌سلێ خوه کورده‌کی ئێزدی یه. ژ ئالی شه‌نگالێ هاتنه هێلا وێرانشەهرێ. ئه‌ڤدێ شه‌رقی ژ مالباتەک ئێزدیایە. ئه‌ڤدۆ و به‌را خوه شه‌رقی یا (یه‌زدی) ژ بۆنا پاشایێ ملان ڕه شه‌ر کرنه و ب سه‌رکه‌تنه. ئه‌ڤدێ ملهم دله ڤی دکه‌ڤه خوشکا پاشا لێ نادێ. ژ به‌ر هه‌ر چقاس ده‌مه‌کێ ناڤبه‌را وان خه‌راب بووبه ژی دوورا دیسا بوونه یه‌ک. ئه‌دوول ژی قیزا ته‌مر پاشا و مسولمانه. لێ دل ئۆلان ناسناکه و ئه‌و و دەروێش ئه‌ڤیندارێ هه‌ڤن. ئه‌ڤینا وان ئه‌ڤینه‌ک گه‌له‌کی مه‌زنه. زۆر ته‌مر پاشا یێ ملی ل کوردستانێ ل ناڤه‌ندا وێرانشەهرێ، د ناڤبه‌را دیجله و فه‌رات دا؛ ژ ڕوحا هه‌تا حه‌ڕان ته‌ڤ ئامه‌د و هه‌یا بگهێژه سنورێ مووسل و حه‌له‌بێ دەستهەلاتدار بوو. ته‌مر پاشا خوه‌دانێ ۳۶ ئه‌شیر ( کۆنفه‌ده‌راسیۆن ) و ۳۲ هه‌زا مالێ ملانه. ملان و عه‌شیرێن تورک (تورکمه‌ن) و عه‌ره‌ب دوژمنێ هه‌ڤبوون. زۆر ته‌مر پاشا هه‌رێم لهمبەر عه‌شیرێن تورک و عەرەب (گێس) قه‌ده‌غه کربوو.
ده‌روێش و برایێ خوه سەعدوون دو مێرخاسێن شەرڤان بوون. وان ژی وه‌ک (شه‌رکی-ئێزیدی) گه‌له‌ک دوژمنێ ملا و پاشا شکاندن.
ژ به‌ر کو ده‌وله‌تێ گه‌له‌ک کۆمکوژی ل سه‌ر کوردان و کوردێن ئێزدی پێکدئانی، ده‌روێش ژی هه‌ر ده‌م ل هه‌مبه‌ر ده‌وله‌تێ ب کین بوو. ده‌وله‌ت جاره‌کێ وی ل ڕوحایێ دگره و دخه زیندانێ. برایێ ده‌روێش سەحدوون دگره سه‌ر زیندانێ، برایێ خوە و هەموو گرتیان ئازاد دکه. جاره‌کێ ژی ده‌روێش و زۆر ته‌مر پاشا بۆ نێچیرێ دچن قه‌ره‌جداخێ. هەژمارەک دوژمنێن پاشا راستی وان تێن و دۆر ل وان دگرن. ده‌روێش ب سه‌ر هه‌دبان "هەدبان هەسبێ دەروێش بوو" دکه‌ڤه و وان ژ هه‌ڤ به‌لاڤ دکه. یێن تێن کوشتن، تێن کوشن و یێن دن ژی دره‌ڤن. پاشا ڤه‌دگه‌ره مال و په‌سنا ده‌روێش دده.
د وێ ده‌مێ دا ژ به‌ر ئه‌ڤینا ده‌روێش و عەدوولێ ژ بەر کو ده‌روێش ئێزدی بوو، ته‌مر پاشا مالباتا باڤێ ده‌روێش سرگوونی ئالیێ شنگالێ دکه. عەرەب و تورک سرگوونکرنا ده‌روێش و مالباتا وی ژی وه‌ک دەرفەت ب کار تینن و ل هه‌مبه‌ر زۆر ته‌مر پاشا بریارا شه‌ر ددن. پاشا دکه‌ڤه ته‌نگاسییێ و گازی عه‌شیرێن ملان دکه. چقاس مێرخاس و ڕوسپییێن ملان ( خدره‌کا، کوورا، چووڤا، هاجکا، سینکا، جمکا، چه‌مکا، کومنه‌خشا، به‌رگوهانا، ئالیره‌شا، جه‌مالدینا، سه‌ییدا، شه‌رکییا، که‌ژا، مه‌ندا، ناسرا،ئوودۆدکا ) د ناڤ کۆنا "چادرا" د گەل پاشا دجڤن. زۆر ته‌مر پاشا نامه‌یا کو عەرەب و تورکان ژ بۆ شه‌ر شاندییه دده خوه‌ندن و نێرینا وان دخوازه و دبێژه : “کا کیژان مێرخاس وێ بارێ وی شه‌ری بده سه‌ر ملێ خوه.”
ژ به‌ر کو ئه‌ڤ باره‌کی گه‌له‌ک گرانه، ژ تو که‌سی ده‌نگ ده‌رنایێ و سه‌رێ وان به‌رژێر دبه. پاشا شه‌رتێ خوه ژی دبێ : “ ل سه‌ر ته‌پسییا زێرین د فیجانێ فه‌رفووری دا کیژان له‌هه‌نگ دەست باڤێژە قەهوێ شه‌رت عه‌دوول یا وی یه.” "عەدول ئەڤیندارا دەروێش و کەچا پاشایە"
لێ مخابن دیسا ژ وان خۆرتێن کو شوور سمبێلێن وان نه‌دبری، ده‌نگ ده‌رنەهات. سمێلێن وان دکه‌ڤه ده‌ڤێ وان و ب دارکا به‌ر خوه ئه‌ردێ دکۆلن و دپۆنژن. عه‌دوول خوه دخه‌ملینه و ل سه‌ر سێنییا زێر سێ ڕۆژان فینجانا قەهوێ دگه‌رینه، لێ تو که‌س ده‌ستێ خوه ناهاڤێژە فینجانێ. پشترە روسپییەک دبێژە : “ کو هوون ب یا من بکن ئەم خەبەرێ بدن دەروێش، بێ وی تو که‌سێ کو ل هه‌مبه‌ر ۱۷۰۰ سوووارێن تورک و عەرەبان بسه‌کنه تونەیە. ب وی ئاوایی ئه‌مێ هه‌م ژ ده‌روێش پاک ببن و هم ژی تورک و عەرەبا بشکینن.”
ته‌مر پاشا وێ پێشنیارێ باش دبینه و قه‌بوول دکه. قاسده‌کی سوار دکه و دشینه شنگالێ. گاڤا کو ده‌روێش خه‌به‌رێ دبهیزه، پر کێفخوه‌ش دبه و ده‌ستوورێ ژ باڤێ خوه دخوازه. لێ عه‌ڤدێ ملهم ژ به‌ر کو به‌رێ ژ ده‌ستێ ته‌مر پاشا دیتییه باوه‌ر نابه و دخوازه ده‌روێش نه‌چه. دبێژە:" ده‌روێش لاڤێ من زۆر ته‌مر پاشا خاینه. من ژی ژ بۆ وی گه‌له‌ک مێرخاسی کر. من ژی د ده‌ما خوه دا کەچەک ژ وان خوه‌ست نه‌دان من، عه‌دوولێ ناده ته. نەچە ئه‌ڤ ڕێکا چووین و نه‌هاتنێ یه.
ده‌روێش دبێژە:" بابۆ ، ئه‌ز بچم و نەیێم ژی شه‌ره‌فا ڤێ ژ مه و حه‌فت باڤێ مه ڕە به‌سه."
عه‌ڤدۆ بالا خوه ددێ کو چارە نابه و ده‌ستوورێ دده. ده‌روێش هه‌سپێ خوه هه‌دبان زین دکه و شوور، ڕم و مه‌رتالێ خوه رادکە و ئەو و برایێ وی سەعدوون و دوو عه‌گیدێن هه‌ڤالێن خوه بەر ب وێرانشەهرێ ڕێ که‌تن.
دەما دەروێش گەشهتە پیشیا کۆنێ پاشا. پاشا ب خوه پێشوازیێ لێدکە و قه‌دره‌کی زێده ددێ. دەروێش ل برایێن خوه یێن شه‌ر ته‌ڤ دیتن. یه‌ک ژ وان شه‌روانان برازایێ ته‌مر پاشا بوو کو عه‌دوول خوه‌ستبوو و ناڤێ وی ئیسۆ بوو. ئیسۆ و ده‌روێش بووبوون برایێن هه‌ڤ یێن ئاخره‌تێ و ب هەڤرە گه‌له‌ک شه‌ر ده‌رباس کربوون.
ده‌روێش ژ ئیسۆ ڕا گۆت :“کا که‌کۆ تو چ دبێژی."
ئیسۆ :“ برا ! ئه‌ز زانم کو دلێ ته و عه‌دوولێ د هه‌ڤدا هەیه، ژ ئالیێ من بێ خه‌م به، ئه‌ز قه‌ت نه ل دژم. ب خێر و خوه‌شی به و خوه‌دێ مرادێ وه حاسل بکە و ئه‌ز ب روح و جانێ خوه ب ته‌رامه.”
لێ هه‌ڤالێن دەروێش و سەعدوون هه‌ر چقاس داخواز ژ دەروێش کرن کو نەچە شەر و ژیرە گۆتن:"ئه‌ڤ ڕێیا نه‌ڤه‌گه‌رێ، ڕێیا مرنێ یه.”
لێ دەروێش ژی ژ وان ڕه گۆت :“ ئه‌ز زانم، ئه‌گه‌ر هوون ناخوازن هوون کارن نه‌یێن، لێ ئه‌زێ هه‌رم. مرن هه‌یه ڤه‌گه‌ر تونه‌یه.”
پشتی دەروێش و هه‌ڤالێن خوه ب هه‌ڤرا کرن گالگال و شووندا جڤات ڕوونشت. عه‌دوول ب خه‌ملا خوه مینا خه‌زاله‌کێ ل سه‌ر سێنییا زێرین قەهوه ئانی و گه‌راند. گاڤا دەروێش چاڤ ل عه‌دوولێ که‌ت هوش و عاقل خوە وەندا کر. عه‌دوول فینجانا ب خوین گه‌راند و نه‌گه‌راند که‌سه‌کی نه‌گرت. گاڤا هات به‌ر دەروێش سه‌کنی ب ده‌نگه‌کی نزم گۆت : “فنجانێ رانەکە دەروێش !” لێ دەروێش فینجان گرت و ب جاره‌کێ فنجانا قەهوێ ڤەخوار و ڤاکا کر. ڕابوو سه‌ر خوه بنێ گوهارا عه‌دوولێ یا ئه‌یده‌ری ماچ کر و ڕوونشت. زۆر ته‌مر پاشا ژی ڕابوو سه‌ر پییا و هات چاڤێ وی ماچ کر و پیرۆز کر. پشترە ده‌روێش چوو جه‌م عه‌دوولێ. لێ عەدوولێ ژی کر و نه‌کر ئه‌و ژ یا خوه ڤه‌نه‌گه‌رییا.
دەروێشێ عەڤدی سووارێ هه‌دبان، که‌کێ سەعدوون، خۆفا دلێ نه‌یارا، کلهێ چاڤێ عه‌دوولێ و د گەل ۱۱ هه‌ڤالێن خوه یێن شەرڤان ، به‌رێ خوه دان بنییا ویرانشەهرێ گرێ عه‌دشانێ سنورێ عەشیرێن ملا و گێسان. گاڤا گهان سه‌ر گرێ عه‌دشانێ، "ئەفەر" سه‌رله‌شکه‌رێ عەشیرا گێسا کو ئه‌ڤ ژی به‌رێ بووبوو برایێ ده‌روێش، دەروێش ژ دووردا وی ناس دکه.
ئه‌فه‌ر ژی ژ هه‌ڤالێن خوه رە دبێژه : “ ئه‌ڤێ هون دبینن، ئه‌گیێ عەشیرا ملانه سەرلەشکرە و برایێ من دەرویشێ عەڤدیە. مهێرخاسه‌کی هێژایە. لێ ته‌مر پاشا دخازە وی بخاپینه، کا ئه‌ز هه‌رم به‌لکی ئه‌ز وی ژ ناڤبه‌را مه و ته‌مر ده‌رخینم.”
ئه‌فه‌ر تێ جه‌م دەروێش و هه‌ڤالێن وی. ل هه‌ڤ دپرسن و شووندا ئه‌فه‌ر دبێژە: “ که‌کێ ده‌روێش، ئه‌ز هه‌یرانا چاڤێ ته، تو خوه ژ ناڤا مه و زۆر ته‌مر بده ئالی. ئه‌م برایێ هه‌ڤن، ناخوازم ئه‌م ل هه‌مبه‌ر هه‌ڤ شه‌ر بکن، ته‌مر ته دخاپینه، تو ب سه‌رکه‌ڤی ژی عه‌دوولێ ناده ته، کا گوهێ خوە بدە براکێ خوە و ڤه‌گه‌ره.
ده‌روێشێ ژ ئه‌فه‌ر پرسی : “ ما وه‌کی دن گۆتنێ ته هه‌نه ؟ “
ئه‌فه‌ر گۆت :“ نا.”
ده‌روێشێ عه‌ڤدی :“ ئه‌فه‌ر براڤۆ! باش ل من گوهداری بکه، ئه‌ز نه زارۆمه، ده‌روێشم ده‌روێشێ عه‌ڤدی. من ئەڤ بار ب زانابوون گرت سه‌ر ملێ خوه. تو باش زانبه ئه‌ز ملی مه و ئه‌ڤ عه‌ردا کوردایە عەرداملا یه نه یێ عه‌ره‌ب و تورکا یه و توجار ژی وێ نه‌به یێ وان. من ل شیره‌تێن ته گوداری کر، ئه‌ڤ مه‌یدانا شه‌ره، که‌ره‌م بکه هه‌ره جه‌م له‌شکه‌رێن خوه و کارێ شه‌ر بکن. یان خوه‌دێ دێ بده مە یان بده وه، ئه‌م بنێرن کا کی به‌رخه کی به‌رانه ! هه‌تا ئیرۆ ئه‌م برا بوون ژ نوها و پێیڤه دوژمنن. چ ژ ته تێ قه‌ت ته‌خسیر نه‌که.
ئه‌فه‌ر ژ ده‌روێش ڕا گۆت: “ده‌روێش کا وه‌ره ده‌ڤ ژ شه‌ر به‌رده. ب سۆز ئه‌مێ ب زۆرێ عه‌دوولێ ژ ته ڕا ژ پاشا بستینن و بینن."
ده‌روێش ل ئه‌فه‌ر ڤەگەراند و ژێڕە گۆت:“ئه‌ز ده‌روێش ، ناڤێ خراب نایینم سه‌ر خوه و عه‌دوولێ.
ل سه‌ر وان گۆتنا هێڤیا ئه‌فه‌ر نه‌ما و ب دلەکی شکه‌ستی ڤه‌گه‌رییا جه‌م هه‌ڤالێن خوه. پشتی چوونا ئه‌فه‌ر ده‌روێش دیسا ژ هه‌ڤالێن خوه ڕا گۆت : “گه‌لی هه‌ڤالان ! یێ کو پۆشمان ئان ناخوازن شه‌ر بکن برا که‌ره‌مکن ڤه‌گه‌رن مالێن خوه. ب ڕاستی ئه‌ز عاجز نابم. من مرن دایه به‌ر چاڤێ خوه. سه‌رێ من ژی هه‌ره ئه‌ز ڤه‌ناگه‌رم.”
ل سه‌ر وان گۆتنا هه‌ڤالێن وی گۆتن : “ تو چ دبێژی ده‌روێش ، ما قه‌ی ڕوحێ مه ژ یێ ته چێتره. “
ده‌روێش و هه‌ڤالێن خوه شوور و ڕمێ خوه گرێ دان و خوه ئاڤێتن سه‌ر پشتا هه‌سپێن خوه و مینا تالازێ هێرشی سه‌ر سوووارێن تورک و عه‌رابان کرن. دەروێش وه‌که پلنگا که‌ته ناڤا وان و ئه‌و ژ هه‌ڤ بر بری کرن. بوو شنگینا شوورا، گوژینا خوینێ و نالینا بریندارا. ب قاسی دەمژمیرەک بۆ دوو دەمژمێران شه‌ر کرن. گه‌له‌ک په‌یایێن تورک و عه‌ره‌با هاتن کوشتن. لێ دو هه‌ڤالێ دەروێش ژی هاتبوون کوشتن. گاڤا ناڤبه‌ره‌ک دان شه‌ر و ل سه‌ر گرێ ئه‌تشانێ گهان هه‌ڤ، دەروێش دیت کو دوو هه‌ڤالێن وی تونه‌نه و دین بوو، چاڤێ وی بوون مینا گۆلا خوینێ و دیسا هێرش کر سه‌ر عەرەب و گێسا. ڤێ جارێ دەروێش چ تشتەک د وان دا نه‌هیشی. لێ دیسا سێ هه‌ڤالێن خوه ژ دەست دان. ب وی ئاوایی شه‌رێ ئه‌دشانێ سێ ڕۆژان به‌رده‌وام کر. ب سه‌دان تورک و عه‌ره‌ب هاتبوون کوشتن. لێ به‌لێ بێی دەروێش و ئیسۆ چ ئه‌گیدێن ملان ژی نه‌مابوون. ئیسۆ ژی بریبدار بوبوو. برایێ دەروێش "سەعدون" ژی هاتبوو کوشتن. دەروێش ب دله‌کی شه‌وات دەسمالا سەعدون ل هوستییێ هه‌سپێ وی یێ ب ناڤێ کومیێت گه‌راند و به‌رێ هه‌سپ دا مالا باڤێ خوه ئه‌ڤدیێ ملهم. کومیێت ژی تێگەهشتبوو سەعدون مرییه و ب چارگاڤی به‌رێ خوه دا ناڤ ئێزدیا کو بێن هاوارا دەروێش و سەعدون. د شه‌ر دا لاڤێ ئه‌فه‌ر ژی تێ کوشتن. لێ ئه‌فه‌ر دیسا ژی بانگی ده‌روێش دکه کو ده‌س ژ شه‌ر به‌رده. لێ ده‌روێش ڤه‌نه‌دگه‌ریا. گاڤا بوو ئێڤار و شه‌ر به‌تال بوو ده‌روێش و ئیسۆ ڤه‌گه‌رییان جهێ خوه سه‌ر گرێ ئه‌دشانێ. ده‌روێش خوه‌ست ئیسۆ بشینە دووڤ هاوارا ملان. لێ ئیسۆ ل به‌ر خوه دا و نه‌خوه‌ست ده‌روێش ب ته‌نێ بهێله. لێ ده‌روێش ئه‌و ڕازی کر و سوووارکر شاند گازییێ.
سه‌رێ سبێ ده‌روێش ب ته‌نێ ئاژۆت سه‌ر تورک و گێسا. شه‌ره‌کی دژوار کر و گه‌له‌ک ژ وان کوشتن. تورک و گێسا بالا خوه دانێ کو نکارن ده‌روێش بکوژن، پیلانه‌ک چێکرن.
ل گۆری پیلانێ، بەرێ هەسپێ ده‌روێش دان عەردێ مشکێن کور کو عەرد کولاندبوون و هەسبێ وی نەدکاری باز بدە.
ده‌روێش چاخا ئاژۆت سه‌ر وان و چه‌نده‌ک کوشتن و بریندار کرن و شووندا هه‌ر دو سمێ هه‌دبان که‌تن چالەک کوور و شکییان. گاڤا کو ده‌روێش ژ سه‌ر پشتا هه‌دبان دا هات خوار ب شوور و ڕما هێرشی سه‌ر وی کرن. ده‌روێش ل عه‌ردێ ژی چه‌نده‌ک ب شوور شەر کر. لێ هه‌یف و مخابین ئه‌ڤ ژی بریندار بوو. د ڤێ ناڤبه‌رێ دا خوشکا ئه‌فه‌ر نزیک وان بوو. قیرییا و خوه ئاڤێت سه‌ر ده‌روێش. ژ یێن دنێ ڕا گۆت : “ ما بێبه‌خت و بێ شه‌ره‌فنۆ ! قه‌ی ئه‌ڤه مێرخاسییا وه. هه‌گه‌ر هوون مێر بوونا وه دێ ل سه‌ر پشتا هه‌سپ لێخستا. ما ئه‌ڤ شه‌رتێ مێرانه بێ نامووسنۆ.”
ئه‌فه‌ر ژی هات سه‌ر ده‌روێش و گاڤا ئه‌و د وی هالی دا دیت، بانگ گێسا کر گۆت :
“گه‌لی گێسا هه‌تا ڤێ گاڤا ئه‌م و تورکا ب هه‌ڤرا بوون. ژ نوها و پێڤه ئه‌م دوژمنن. گێسانۆ خوه بدن ئالی ! ”
تورکان نه‌رین کو ڕه‌وش خه‌رابه، ده‌خلی ئه‌فه‌ر بوون و نه‌هیشتن د ناڤا وان دا شه‌ر ده‌رکه‌ڤه. ئه‌فه‌ر ده‌ستێ خوه د هستویێ ده‌روێش ڕا بر و ده‌ست ب گری کر.
ده‌روێش گۆت: “ مه‌گری ئه‌فه‌ر، گۆتنه‌کا بەرێ یا مه کوردان هه‌یه، دبێژە : ‘خودێ به‌رخێ نێر ژ بۆ کێرێ دایه. ئه‌ز ژ ته دخوازم کو تو من بگهینه سه‌رێ گرێ ئه‌دشانێ و به‌س.”
ئه‌فه‌ر که‌ت بن ملێ ده‌روێش و ئه‌و بر سه‌ر گر. برینێ وی پێچا و نان و ئاڤ دایێ. ده‌روێش گۆت : “ ئه‌فه‌ر داخوازییا من یا داوی ژ ته ئه‌وه کو تو من ببه سه‌ر گرێ ئه‌دشانێ جه‌م هه‌ڤالێن من و پشتا من بده که‌ڤره‌کی مه‌زن، سمێله من باده، شاشکا من تێخه سەرێ من و خوار بکه. ئه‌ز زانم نها عەدوولا ده‌لال یا کو من د ژ بەر وێ دا جانێ خوه دا وێ بێ. لێ ئه‌ز ناخوازم عه‌دوولا نارین من د عاله‌کی خه‌راب دا ببینه.”
ئه‌فه‌ر خوه‌سته‌کێن ده‌روێش ب جی ئانین و ژ ده‌روێش رە گۆت:“ ئه‌فه‌ر که‌کۆ ئاها وایه ژ دووردا گازییا ملان یا گران تێ. هه‌گه‌ر ته بگرن وێ ته بکوژن. تو هه‌ره خوه خه‌لاس بکه.”
ئه‌فه‌ر ب چاڤێ شل خاتر ژ براکێ خوه یێ ئاخره‌تێ خوه‌ست و ب ڕێ که‌ت. ده‌روێش که‌نییا و بانگ کر:
“ ئه‌فه‌ر براڤۆ، من نزانی بوو مێرێێ وه‌که ته‌ژی دگرین.”
ئه‌فه‌ر ڤه‌گه‌رییا سه‌ر ده‌روێش لێ نزانیبوو چ ببێژه. ده‌روێش دیسا گۆت : “ کا زوو هه‌ره برایێ دلکه‌چک هه‌ره. ئه‌م براکێ هه‌ڤ یێ ئاخره‌تێنه، ئه‌زێ ل ڤر ل به‌ندا ته بم. خایین نه‌به زوو بێ ها."
ئه‌فه‌رێ گه‌سی وێ جارێ ب ده‌نگێ بلند گرییا و چوو. پشتی دەمەکی عه‌دوول ل سەر پشتا هه‌سپێ ل پێشییا سوارا خوه گهاندن سه‌ر گرێ ئه‌دشانێ. عەدوولێ ب قێرین خوه ئاڤێت سه‌ر ده‌روێش. لێ ده‌روێش ده‌لالێ دله وێ ل به‌ر خوه ددا. ده‌روێش بێ تشته‌کی ببێژە ب ده‌ستێ عەدوولێ هشک گرت، شداند و ل چاڤێ وێ یێ ڕه‌ش و به‌له‌ک نه‌ری هه‌تا ڕوحا وی ژ لاش دەرکەت. ده‌روێش چووبوو سه‌ر دلۆڤانییا خوه لێ د وی شه‌رێ دژوار دا داوییا تورک و گێسا ژی هاتبوو. یێ ڕه‌ڤییان، یێ ته‌سلیم بوون یێن دن ژی گش هاتن کوشتن. به‌لێ ده‌روێش و هه‌ڤالێ خوه هاتن کوشتن، ده‌روێش و عه‌دوول نه‌گهیشتن هه‌ڤ لێ د ڤی شه‌ری دا تورک و عه‌ره‌ب ژ شام، عه‌له‌ب، موسل و هه‌تا به‌غدایێ زۆرده‌ستی دکرن ژی هاتن شکه‌ستن و تفاقا ملان خورت و هێزا وان مه‌زنتر بوو.
عەدوولێ گرییا، ده‌روێش ماچ کر، سه‌رێ وی دا سه‌ر چقکا خوه، ژ که‌زه‌بێ، ب دلێ شه‌وات و ب هێسرێ چاڤا گۆت : ” ده‌لال ..! “
ده‌لالۆ ناڤ و ده‌نگێ ئه‌ڤیدارییا کوردایه. گه‌له‌ک ده‌لالێن کوردان هه‌نه. مینا ده‌لالێ ملا، ده‌لالێ ڕوحا و ستریا و گۆت:
ده‌لال لۆ ده‌لال..!
ده‌لالێ من وایه ده‌لال، ده‌لالێ من وایه ده‌لال، ده‌لالێ من وایه ده‌لال، وایه ده‌لال!
ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم لۆ لۆ ده‌روێشۆ !
ده‌روێشێ دلێ من سوار بوو ل ده‌رێ مالا باڤێ من په‌یا بوو،
ده‌روێشێ دلێ من ڕه‌به‌نێ سوار بوو ل ده‌رێ مالا باڤێ من پۆر کورێ په‌یا بوو.
خوه‌دێ خه‌رهابکه ده‌ستێ من ژ ئاگرێ جخارێ، ژ فینجانا هاتنوچووینا مێڤانا خالی نه‌بوو،
من دی که‌چکا جیرانا خه‌به‌را نه‌خێرێ ژ من ڕا د ئانی، دگۆ لێ لێئێ پۆر کورێ ما تو نزانه
ده‌روێشێ دلێ ته خه‌یدی به‌ر ب مال چوو.
وێ گاڤێ چاڤێ من مینا تاڤییا به‌رف و بارانێ ژ هێسرا خالی نه‌بوون، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌منیم، ئه‌ز نه‌منیم لۆ لۆ ده‌لالۆ !
ده‌لالێ من وایه ده‌لال، ده‌لالێ من وایه ده‌لال، ده‌لالێ من وایه ده‌لال، وایه ده‌لال !
ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم لۆ لۆ ده‌روێشۆ !
ده‌روێشۆ لاڤۆ وه‌ره مالا باڤێ من ب مێڤانی، ده‌روێشۆ به‌رخۆ وه‌ره مالا باڤێ من پۆر کورێ ب مێڤانی ئاخ !
ئه‌زێ ژ ده‌روێشێ دلێ خوه ڕا داینم کولاڤه‌کی سۆری خورستانی، ئه‌زێ ژ ده‌روێشێ دلێ خوه ڕا سه‌رژێکم میها سۆرا سه‌ر به‌رانی، گاڤا دێ و باڤێ من گۆتن لێ لێ پۆر کورێ کانی میها سۆر سه‌ر به‌رانی، ئه‌زێ ببێم شڤانێ مه لاڤێ خه‌لکێ بوو، شه‌ڤ بوو تاری بوو، با بوو، باران بوو،
ژ چۆلێ نانی، گورا خواری، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم، ئه‌ز نه‌مینم لۆ لۆ ده‌لالۆئۆ ئاخ!
ئامادەکرن – عەبدولقادر ئولوماسکان
وەگێر – هێرش جەلال